Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra trong xây dựng nông thôn mới

Văn kiện Đại hội XII của Đảng đã chỉ rõ nhiệm vụ quan trọng: “Tiếp tục thể chế hóa, cụ thể hóa mối quan hệ “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”, đặc biệt là nội dung nhân dân làm chủ và phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Phương châm này không chỉ phản ánh mức độ tham gia của người dân – vốn rất phù hợp với chương trình xây dựng nông thôn mới – mà còn thể hiện rõ đặc điểm dân chủ trong các chương trình, dự án lớn của quốc gia.

Trước đó, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 7 khóa X “Về nông nghiệp, nông dân, nông thôn” cũng đã nêu 5 quan điểm cốt lõi, trong đó nhấn mạnh: “Nông dân là chủ thể, là trung tâm của quá trình phát triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới”. Các quan điểm khác bao gồm: nông nghiệp, nông dân, nông thôn là ba thành tố gắn bó mật thiết; nông nghiệp là lợi thế quốc gia, trụ đỡ của nền kinh tế; xây dựng nông thôn hiện đại, phồn vinh, hạnh phúc, dân chủ, văn minh với hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, môi trường xanh - sạch - đẹp, đời sống văn hóa lành mạnh, đậm đà bản sắc dân tộc; và phát triển nông nghiệp, nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nông dân là trách nhiệm trọng tâm của toàn hệ thống chính trị và xã hội dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Rõ ràng, vai trò chủ thể của người dân được đặc biệt đề cao trong quá trình xây dựng nông thôn mới. Vai trò này không chỉ dừng lại ở việc phản ánh tỷ lệ đóng góp tài chính, mà cần được hiểu rộng hơn, bao gồm sự tham gia của người dân trong toàn bộ tiến trình từ ra quyết định đến thực thi. Người dân chính là người đề xuất nhu cầu, trực tiếp tham gia thực hiện, thụ hưởng, kiểm tra và giám sát các tiêu chí nông thôn mới.

Kết quả xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2021-2024 đã minh chứng rõ ràng sự tham gia tích cực của người dân. Cùng với nguồn vốn đầu tư và sự nghiệp lớn (tổng vốn ngân sách Trung ương giai đoạn 2021-2025 là 2.396.422 triệu đồng, trong đó vốn đầu tư phát triển là 2.029.504 triệu đồng và vốn sự nghiệp là 366.727 triệu đồng), chương trình đã thu hút hàng tỷ đồng vốn từ doanh nghiệp và đặc biệt là sự đóng góp của người dân để phục vụ xây dựng nông thôn mới. Tính đến ngày 31/12/2024, toàn tỉnh đã huy động được 12.836.102 triệu đồng. Trong đó, vốn ngân sách Trung ương là 597.202 triệu đồng, vốn ngân sách địa phương là 1.465.751 triệu đồng, vốn lồng ghép từ các chương trình khác là 1.550.000 triệu đồng, vốn tín dụng là 6.159.721 triệu đồng, và vốn doanh nghiệp cùng đóng góp tự nguyện của người dân, cộng đồng là 3.063.428 triệu đồng. Dự kiến năm 2025, nguồn lực huy động thêm 2.996.756 triệu đồng.

Xây dựng các tuyến đường giao thông ở huyện Phú Riềng (hình ảnh: Báo Dân Việt)

Sự tham gia của người dân còn thể hiện gián tiếp qua những thành quả ấn tượng: Hệ thống giao thông nông thôn tiếp tục được phát triển và nâng cấp, góp phần thu hút đầu tư, tạo việc làm và thay đổi diện mạo nông thôn; hệ thống thủy lợi, trường học (mầm non, tiểu học, trung học cơ sở), thiết chế văn hóa, thông tin truyền thông, và y tế ngày càng được đầu tư đồng bộ và hoàn thiện; Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) đạt nhiều kết quả nổi bật. Tính đến ngày 31/12/2024, tỉnh có 141 sản phẩm OCOP được cấp chứng nhận đạt hạng 3 sao đến hạng 5 sao. Cụ thể, có 03 sản phẩm hạng 5 sao, 73 sản phẩm hạng 4 sao và 65 sản phẩm hạng 3 sao , với sự tham gia của 99 chủ thể (gồm 47 doanh nghiệp, 17 hợp tác xã, 35 hộ/cơ sở sản xuất, kinh doanh); công tác bảo vệ môi trường được chú trọng. Từ năm 2021-2023, tỉnh đã trồng được 2,66 triệu cây xanh các loại , và dự kiến trồng thêm khoảng 2,2 triệu cây xanh trong năm 2024-2025...

Sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới còn đa dạng ở từng mức độ và từng tiêu chí. Ở nhiều địa phương, việc người dân chủ động nhận biết, bàn luận, tham gia và giám sát đã tác động tích cực đến mức độ đóng góp vật chất. Đồng thời, sự tham gia này còn góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả sử dụng nguồn lực trong xây dựng công trình hạ tầng, giúp giảm chi phí đầu tư, tiết kiệm ngân sách và đảm bảo công trình phù hợp với nhu cầu sử dụng thực tế của người dân.

Bằng việc phát huy vai trò chủ thể của Nhân dân, đến nay, toàn tỉnh Bình Phước đã có 79/86 xã đạt chuẩn nông thôn mới, 26/79 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao. Trong đó, có 3/4 thị xã, thành phố hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới. Bình quân toàn tỉnh đạt 18,66 tiêu chí/xã. Hiện tại, 80/86 xã đạt 19 tiêu chí, và toàn tỉnh không còn xã dưới 10 tiêu chí. Đời sống vật chất, tinh thần của người dân được nâng lên rõ rệt.

Để tiếp tục phát huy mạnh mẽ vai trò chủ thể của người dân trong thời gian tới, cấp ủy, chính quyền từ tỉnh đến cơ sở cần tập trung thực hiện hiệu quả các giải pháp sau:

Một là, đổi mới công tác tuyên truyền, vận động

Không chỉ dừng lại ở các buổi họp, hội nghị, cần sử dụng đa dạng các kênh truyền thông như đài, báo, truyền hình địa phương, mạng xã hội, tờ rơi, pano, áp phích. Đặc biệt, tăng cường tuyên truyền qua các mô hình điểm, gương điển hình "người tốt, việc tốt" trong xây dựng nông thôn mới.

Phát huy vai trò của già làng, trưởng bản, chức sắc tôn giáo, cán bộ hưu trí có thể là cầu nối quan trọng để truyền tải thông tin và vận động người dân. Chuyển tải thông tin về nông thôn mới một cách đơn giản, dễ hiểu, gắn liền với lợi ích cụ thể của người dân (như đường sá đẹp hơn, thu nhập cao hơn, môi trường sạch hơn).

Tổ chức các buổi thăm quan, học tập kinh nghiệm tại các địa phương đã thành công để người dân tận mắt thấy, tai nghe, từ đó tin tưởng và hưởng ứng.

Hai là, phát huy dân chủ cơ sở, tạo cơ chế cho người dân tham gia vào quá trình ra quyết định và thực thi

Cung cấp đầy đủ, kịp thời, công khai các thông tin về quy hoạch, kế hoạch, tiêu chí nông thôn mới, nguồn lực, chính sách liên quan đến nông thôn mới tại cộng đồng. Tổ chức các hội nghị, buổi đối thoại cấp thôn, xã để lắng nghe ý kiến, nguyện vọng của người dân về những công trình, dự án sắp triển khai. Khuyến khích người dân cùng nhau thảo luận, đóng góp ý tưởng, giải pháp.

Giao quyền chủ động cho người dân trong việc thực hiện các phần việc phù hợp với khả năng và điều kiện của họ (ví dụ: tự nguyện hiến đất, góp công, góp tiền, tham gia giám sát thi công các công trình nhỏ). Xây dựng cơ chế giám sát rõ ràng, hiệu quả để người dân có thể giám sát việc thực hiện các dự án, công trình, việc sử dụng nguồn vốn và thực thi chính sách nông thôn mới. Kịp thời tiếp thu và xử lý các phản ánh, kiến nghị của người dân.

Ba là, nâng cao năng lực cho người dân và tổ chức cộng đồng

Tập huấn cho người dân về kỹ năng quản lý, vận hành, bảo trì các công trình sau khi hoàn thành. Đào tạo, chuyển giao khoa học kỹ thuật trong sản xuất nông nghiệp, phát triển các ngành nghề nông thôn, nâng cao thu nhập. Bồi dưỡng kiến thức về pháp luật, quyền công dân, kỹ năng tham gia các cuộc họp, kỹ năng phản biện, giám sát.

Mặt trận Tổ quốc, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên các cấp... cần phát huy hơn nữa vai trò cầu nối, tập hợp, vận động và đại diện cho quyền lợi của người dân. Đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước gắn với xây dựng nông thôn mới (như phong trào thi đua "Chung sức xây dựng nông thôn mới", "Sáng, xanh, sạch, đẹp, an toàn"...). Khuyến khích hình thành và phát triển các tổ chức tự quản của cộng đồng (như tổ vệ sinh môi trường, tổ bảo vệ an ninh trật tự, các câu lạc bộ văn hóa...) để người dân chủ động hơn trong các hoạt động chung.

Bốn là, khuyến khích vai trò của doanh nghiệp và liên kết chuỗi giá trị

Tạo môi trường đầu tư thuận lợi, có chính sách ưu đãi hấp dẫn để thu hút doanh nghiệp vào phát triển sản xuất, chế biến nông sản, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân. Doanh nghiệp có thể đóng góp về vốn, công nghệ, kinh nghiệm quản lý, tạo ra thị trường đầu ra ổn định cho sản phẩm của nông dân.

Liên kết giữa "4 nhà" (Nhà nước, Nhà khoa học, Nhà doanh nghiệp, Nhà nông) để tạo ra các chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp bền vững, từ khâu sản xuất đến tiêu thụ. Phát triển các sản phẩm OCOP, giúp nông dân nâng cao giá trị sản phẩm, mở rộng thị trường.

Năm là, tăng cường giám sát, đánh giá và khen thưởng

Thường xuyên kiểm tra, giám sát việc thực hiện các dự án, công trình nông thôn mới, đảm bảo đúng quy định, công khai, minh bạch. Xử lý nghiêm các trường hợp sai phạm, thiếu trách nhiệm để củng cố niềm tin trong dân.
Biểu dương, khen thưởng kịp thời các tập thể, cá nhân, hộ gia đình có thành tích xuất sắc trong xây dựng nông thôn mới. Nhân rộng các mô hình hay, cách làm sáng tạo để lan tỏa tinh thần tích cực trong cộng đồng.

Bằng việc thực hiện đồng bộ các giải pháp trên, vai trò chủ thể của người dân sẽ được phát huy tối đa, giúp chương trình xây dựng nông thôn mới đạt được những thành công bền vững, thực sự vì lợi ích của người dân.