Văn kiện Đại hội XII của Đảng nêu rõ nhiệm vụ: “Tiếp tục thể chế hóa, cụ thể hóa mối quan hệ “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”, nhất là nội dung nhân dân làm chủ và phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” không chỉ phản ánh mức độ tham gia của người dân - đặc biệt phù hợp với chương trình xây dựng nông thôn mới - mà còn phản ánh đặc điểm dân chủ trong các chương trình, dự án lớn của quốc gia.
Trước đó, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 7 khóa X “Về nông nghiệp, nông dân, nông thôn” đã nêu 5 quan điểm: (1) Nông nghiệp, nông dân, nông thôn là ba thành tố có quan hệ mật thiết, gắn bó, không thể tách rời; (2) Nông dân là chủ thể, là trung tâm của quá trình phát triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới; (3) Nông nghiệp là lợi thế quốc gia, trụ đỡ của nền kinh tế; (4) Xây dựng nông thôn hiện đại, phồn vinh, hạnh phúc, dân chủ, văn minh; có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ; môi trường xanh, sạch, đẹp; đời sống văn hóa lành mạnh, phong phú, đậm đà bản sắc dân tộc; an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội được bảo đảm; (5) Phát triển nông nghiệp, nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nông dân và cư dân nông thôn là trách nhiệm, nhiệm vụ trọng tâm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Có thể thấy, trong 5 nội dung này, vai trò của người dân như một chủ thể được nhấn mạnh khi triển khai xây dựng nông thôn mới. Vai trò của người dân không nên hiểu là sự phản ánh tỷ lệ đóng góp tài chính mà người dân đối ứng trong các chương trình đối tác công - tư, mà cần được tiếp cận ở phạm vi rộng hơn, bao gồm sự tham gia của người dân trong tiến trình ra quyết định và thực thi quyết định. Người dân tham gia toàn bộ mọi hoạt động xây dựng nông thôn mới, là người đề xuất nhu cầu, tham gia thực hiện, hưởng thụ, kiểm tra, giám sát các tiêu chí nông thôn mới.
Kết quả quá trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn 2021 - 2024 vừa qua cho thấy, sự tham gia của người dân được thể hiện bằng những đóng góp rất cụ thể. Từ nguồn vốn đầu tư của Nhà nước 1.768.541 triệu đồng, vốn sự nghiệp 285.302 triệu đồng, đã thu hút hàng trăm tỷ đồng vốn từ doanh nghiệp và đóng góp từ phía người dân để phục vụ xây dựng nông thôn mới tại 86 xã/ 111 xã, phường, thị trấn trong toàn tỉnh. Ngoài ra, sự tham gia của người dân còn thể hiện gián tiếp qua các kết quả xây dựng hạ tầng kinh tế - xã hội; phát triển sản xuất, tạo sinh kế và nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn; phát triển văn hóa - xã hội; quản lý môi trường và về việc nâng cao chất lượng hệ thống chính trị, bảo đảm quốc phòng - an ninh ở các địa phương.
Tuyến đường nông thôn ở xã Thuận Phú, huyện Đồng Phú được bê tông hóa khang trang từ chương trình nông thôn mới (tinhuybinhphuoc.vn)
Sự tham gia của người dân trong tiến trình xây dựng nông thôn mới còn thể hiện rất đa dạng ở mức độ, trong từng tiêu chí khác nhau của nông thôn mới. Ở một số địa phương, sự tham gia của người dân từ nhận biết - bàn luận - tham gia - giám sát có thể ảnh hưởng tích cực đến mức độ đóng góp về vật chất. Sự tham gia của người dân có tác động đến chất lượng và hiệu quả sử dụng nguồn lực xây dựng công trình hạ tầng trên các khía cạnh: giảm chi phí đầu tư xây dựng công trình, giảm chi phí đầu tư ngân sách, góp phần bảo đảm chất lượng công trình và phù hợp với nhu cầu sử dụng của người dân.
Bằng việc phát huy vai trò chủ thể của Nhân dân, đến nay, toàn tỉnh đã có 73/86 xã hoàn thành xây dựng nông thôn mới, trong đó có 23 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao; có 03/11 đơn vị cấp huyện hoàn thành xây dựng nông thôn mới; bình quân toàn tỉnh có 18,6 tiêu chí; đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng lên rõ rệt.
Tuy nhiên, sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới ở một số địa phương vẫn còn mang tính hình thức, chưa được phát huy đúng mức so với tiềm năng. Một số nơi có biểu hiện cán bộ, công chức chưa thật sự tin tưởng người dân, cũng như chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm trong việc bảo đảm quyền tham gia của người dân; chưa thực hiện tốt trách nhiệm chia sẻ và cung cấp thông tin cho người dân; chưa coi trọng việc tương tác, đối thoại với người dân để lắng nghe ý kiến của người dân trong quá trình xây dựng nông thôn mới; chưa tạo điều kiện và hỗ trợ để các đoàn thể, thiết chế cộng đồng tham gia các công việc chung ở cơ sở và cung ứng dịch vụ công...
Để phát huy hơn nữa sự tham gia, thể hiện rõ vai trò chủ thể của người dân, trong thời gian tới, cấp uỷ, chính quyền từ tỉnh đến cơ sở cần tập trung thực hiện có hiệu quả các giải pháp, đặc biệt tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo điều hành của cấp ủy Đảng và chính quyền các cấp. Huy động các đoàn thể, tổ chức chính trị xã hội tham gia thực sự có hiệu quả trong việc triển khai thực hiện chương trình; chú trọng nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp ủy Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể, Nhân dân, doanh nghiệp và mỗi cán bộ, đảng viên về vị trí, vai trò của việc phát triển nông nghiệp, nông thôn, tạo đồng thuận cao để triển khai thực hiện có hiệu quả chương trình nông thôn mới. Phát huy vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp; lấy kết quả lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện Chương trình làm thước đo mức độ hoàn thành nhiệm vụ...
Các đoàn thể, tổ chức chính trị- xã hội tiếp tục đẩy mạnh công tác vận động Nhân dân thực hiện, tổ chức các phong trào thi đua phát triển sản xuất nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới. Tích cực nhân rộng các mô hình hay, kinh nghiệm tốt trong thực hiện phát triển nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới; biểu dương, khen thưởng kịp thời những điển hình tiên tiến, gương người tốt, việc tốt trong phong trào xây dựng nông thôn mới. Xác định vị trí, vai trò và tầm quan trọng của doanh nghiệp đối với phát triển nông nghiệp, nông thôn trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.
Tiếp tục tập trung tăng cường công tác quản triệt, tuyên truyền vận động để mọi cán bộ và người dân hiểu rõ mục đích, ý nghĩa, nội dung tư tưởng chỉ đạo, phương pháp cách làm, cơ chế chính sách của Đảng, nhà nước, của tỉnh và của địa phương về xây dựng nông thôn mới nâng cao với mục tiêu nhằm phát triển nông thôn toàn diện, bền vững, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân nông thôn, từ đó tạo sự đồng thuận, tham gia đóng góp, phát huy vai trò chủ thể của Nhân dân trong suốt quá trình tổ chức, giám sát, thực hiện.
