Trong suốt chiều dài lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước, Nhân dân các dân tộc tỉnh Bình Phước nhiều lần đứng lên kiên cường, bất khuất chống giặc ngoại xâm, bảo vệ quê hương. Bình Phước là nơi thành lập chi bộ Phú Riềng Đỏ - Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở miền Đông Nam bộ vào ngày 28/10/1929, lãnh đạo công nhân cao su làm nên sự kiện “Phú Riềng đỏ” vào đầu năm 1930, đánh dấu mốc son chói lọi trong lịch sử vẻ vang của Đảng ta, để từ đây phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ, rộng khắp. Bình Phước cũng là nơi thể hiện mạnh mẽ tinh thần đoàn kết một lòng “Quân với Dân như cá với nước”. Đồng bào các dân tộc tỉnh Bình Phước đã một lòng theo Đảng, theo cách mạng, chia ngọt sẻ bùi để tiếng chày giã gạo nuôi quân trên Sóc Bom Bo vang mãi đến tận hôm nay.
Giữ gìn và phát triển lực lượng cách mạng, đấu tranh chống địch gom dân lập ấp chiến lược (1954 - 1965)
Sau Hiệp định Giơ-ne-vơ 1954, đế quốc Mỹ thực hiện âm mưu thôn tính Việt Nam nhằm khống chế vùng Đông Nam Á. Mỹ - Diệm trắng trợn phá hoại Hiệp định Giơ-ne-vơ, âm mưu chia cắt lâu dài hai miền Nam - Bắc, thôn tính miền Nam, biến miền Nam thành căn cứ quân sự và thuộc địa kiểu mới của Mỹ. Bằng chính sách “tố cộng”, “diệt cộng”, đặt cộng sản ra ngoài vòng pháp luật với Luật 10/1959… địch không từ một thủ đoạn tàn bạo, dã man nào để đánh phá cách mạng miền Nam, thẳng tay trả thù, sát hại Nhân dân yêu nước và những người kháng chiến cũ.
Trong những năm tháng đó, mặc dù tổ chức đảng bị địch đánh phá ác liệt, nhưng bằng phương pháp hoạt động vừa bí mật, vừa công khai, hệ thống các cơ sở đảng vẫn được duy trì và tiếp tục lãnh đạo phong trào đấu tranh của Nhân dân. Địa bàn Hớn Quản (tỉnh Bình Long) là một trong những địa phương tiếp thu nhạy bén “Đề cương cách mạng miền Nam” và Nghị quyết của Xứ ủy, sớm có tổ chức và hoạt động vũ trang hỗ trợ cho phong trào quần chúng.
Thực hiện Nghị quyết 15 của Trung ương Đảng (khóa II), Đảng bộ và Nhân dân Bình Long, Phước Long từ thế giữ gìn lực lượng, đấu tranh chính trị đơn thuần chuyển sang thế tiến công, đấu tranh chính trị, vũ trang song song kết hợp với phương châm 3 mũi giáp công (quân sự, chính trị, binh vận). Sự hình thành Đảng bộ Bình Long và Phước Long cùng với hệ thống cấp ủy ở cơ sở và việc khai thông đoạn cuối hành lang chiến lược Bắc - Nam trên địa bàn tỉnh trong giai đoạn này có vai trò quan trọng đối với sự nghiệp cách mạng.
Với truyền thống yêu nước, đoàn kết, Đảng bộ Bình Long và Phước Long lãnh đạo Nhân dân chiến đấu quyết liệt và liên tục trên mặt trận chống phá kế hoạch bình định, càn quét, gom dân, lập ấp chiến lược của địch, tạo địa bàn đứng chân cho quân chủ lực, phục vụ cho yêu cầu xây dựng căn cứ chiến lược và các nhiệm vụ chính trị của Trung ương Cục giao, làm bàn đạp tấn công Sài Gòn, sào huyệt cuối cùng của đế quốc Mỹ và tay sai.
Nổi bật trong giai đoạn này là chiến dịch Phước Long - Đồng Xoài năm 1965, mà trọng điểm là hướng Phước Long, Bình Long. Sau 64 ngày đêm chiến đấu quyết liệt, bộ đội chủ lực và địa phương đã tiêu diệt gần 4.500 tên địch (có 73 cố vấn Mỹ), bắn hạ 31 máy bay và phá hủy nhiều phương tiện chiến tranh, phá hàng loạt ấp chiến lược, dinh điền của địch, giải phóng hàng vạn dân. Chiến thắng chiến dịch Phước Long - Đồng Xoài cùng với chiến thắng Bình Giã, Ba Gia và nhiều nơi khác trên chiến trường miền Nam, đã góp phần làm thất bại chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của Mỹ - Ngụy, buộc đế quốc Mỹ phải bị động chuyển sang chiến lược “chiến tranh cục bộ”, ồ ạt đưa quân Mỹ và quân chư hầu vào tham chiến tại miền Nam Việt Nam.
Đảng bộ và Nhân dân Bình Phước vượt qua khó khăn, đẩy mạnh tiến công địch, giải phóng quê hương (1965 - 1975)
Sau hơn 03 năm đương đầu với Mỹ - Ngụy trong chiến lược “chiến tranh cục bộ” đầy ác liệt, gian khổ và hy sinh, Đảng bộ và Nhân dân hai tỉnh Bình Long, Phước Long luôn giữ vững niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng, quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược, ra sức xây dựng lực lượng cả về quân sự và chính trị, giữ vững thế tiến công liên tục, cùng quân - dân Đông Nam bộ và cả miền Nam bẻ gãy hai gọng kềm “tìm diệt và bình định”, đánh bại hai cuộc phản công chiến lược mùa khô 1965 - 1966 và 1966 - 1967 của Mỹ - Ngụy.
Dưới sự lãnh đạo của Trung ương và của Đảng bộ, quân - dân hai tỉnh Bình Long và Phước Long đã cùng lực lượng của Khu 10 và của Miền liên tục tấn công vào Tiểu khu Bình Long, Phước Long và các chi khu quân sự khác, phát động quần chúng nổi dậy, góp phần cùng quân và dân miền Nam thực hiện cuộc tổng tấn công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, đồng loạt tấn công vào sào huyệt và căn cứ của Mỹ - Ngụy khắp miền Nam.
Tuy cuộc tổng công kích, tổng khởi nghĩa năm 1968 không đạt được mục tiêu chiến lược của Đảng đề ra từ đầu, lực lượng vũ trang, chính trị của ta có tổn thất, nhưng thắng lợi của ta đã có tác động chính trị rất lớn trên thế giới và ngay chính bản thân nước Mỹ, buộc Mỹ phải tính đến chuyện “xuống thang chiến tranh” và chịu ngồi vào bàn đàm phán tại Paris (Pháp). Sau năm Mậu Thân 1968, Mỹ - Ngụy chuyển dần chiến lược “chiến tranh cục bộ” sang chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” với kế hoạch “quét và giữ”, kết hợp các chương trình bình định cấp tốc, bình định đặc biệt… Ở hai tỉnh Bình Long và Phước Long, chúng tăng cường càn quét, đánh phá sâu vào vùng căn cứ, vùng giải phóng, ráo riết gom dân lập ấp chiến lược bằng nhiều phương tiện và hành động cực kỳ tàn bạo, kể cả dùng máy bay B52, chất độc da cam và triệt để bao vây kinh tế.
Năm 1969 và những tháng đầu năm 1970 là thời kỳ cách mạng miền Nam trải qua ác liệt và khó khăn gay gắt nhất, nhưng đây cũng là thời kỳ quân và dân hai tỉnh Bình Long, Phước Long tỏ rõ tinh thần cách mạng, anh dũng kiên cường vượt qua mọi khó khăn thử thách, bám trụ chiến trường, tiếp tục thế tiến công đánh địch, duy trì cơ sở, khôi phục phong trào, từng bước tạo thế, tạo lực và phát triển phong trào đấu tranh cách mạng.
Đồng bào dân tộc S'tiêng giã gạo nuôi quân
Từ tình hình chiến trường phát triển, để chỉ đạo sát phong trào, ngày 31/01/1971, Trung ương Cục quyết định thành lập Đảng bộ và Phân khu Bình Phước gồm hai tỉnh Bình Long, Phước Long, đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp của Trung ương Cục. Đến cuối năm 1972, Trung ương Cục lại có quyết định chuyển Phân khu Bình Phước thành tỉnh Bình Phước. Thực hiện nghị quyết Hội nghị lần thứ 11 Trung ương Cục tháng 10/1971, quân và dân Bình Phước đã cùng quân chủ lực của ta mở chiến dịch Nguyễn Huệ năm 1972, giải phóng hoàn toàn các huyện Lộc Ninh, Bù Đốp, Bù Gia Mập và từng mảng ấp chiến lược, mở rộng vùng căn cứ nối liền biên giới Campuchia thành hậu phương trực tiếp của chiến trường B2, góp phần buộc Mỹ phải chịu thất bại trên bàn Hội nghị.
Hiệp định Paris được ký kết ngày 27/01/1973, Mỹ chịu rút hết quân viễn chinh và chư hầu, chấm dứt dính líu vào cuộc chiến tranh xâm lược miền Nam. Lộc Ninh trở thành thủ phủ của Chính phủ cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam. Bình Phước được vinh dự thay mặt Nhân dân miền Nam và cả nước đón những người con chiến thắng từ các nhà tù Mỹ - Ngụy trở về trong niềm thương yêu, xúc động và khâm phục.
Dù đã ký kết Hiệp định Paris, nhưng Mỹ vẫn chưa chịu từ bỏ tham vọng biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới, ra sức viện trợ cho ngụy quyền Sài Gòn. Nhiệm vụ của Đảng bộ Bình Phước lúc này là phải giữ vững, phát triển thế và lực ở phía trước, huy động mọi khả năng để xây dựng vùng căn cứ giải phóng, đáp ứng yêu cầu cấp bách của cách mạng, tiếp tục tấn công tiêu diệt sinh lực địch.
Trong chiến cuộc Đông Xuân 1974 - 1975, được sự chi viện của Trung ương và của Miền, quân và dân Bình Phước đã tham gia chiến dịch đường 14 - Phước Long, liên tiếp giải phóng hoàn toàn huyện Bù Đăng ngày 14/12/1974, Đồng Xoài ngày 26/12/1974. Đến ngày 06/01/1975, quân ta tấn công và làm chủ tiểu khu - tỉnh lỵ Phước Long của địch và hoàn toàn làm chủ một tỉnh. Chiến thắng Phước Long có ý nghĩa chiến lược quan trọng, lần đầu tiên một tỉnh của miền Nam được hoàn toàn giải phóng, là “đòn trinh sát chiến lược”, tạo tiền đề cho Bộ Chính trị, Trung ương có quyết định và hạ quyết tâm giải phóng hoàn toàn miền Nam trong thời gian sớm.
Phát huy thắng lợi, ta tiếp tục củng cố vùng giải phóng, đồng thời bao vây, tiêu diệt các cứ điểm của địch còn lại trên địa bàn Bình Long. Nhận thấy không có khả năng tiếp cứu cho nhau và biết nguy cơ bị tiêu diệt, ngày 23/3/1975, địch rút chạy về Chơn Thành, An Lộc - trung tâm tỉnh lỵ tỉnh Bình Long được giải phóng. Ngày 02/4/1975, Chơn Thành là địa phương cuối cùng của tỉnh Bình Long được giải phóng, góp phần cùng quân và dân các tỉnh miền Nam và các binh đoàn chủ lực tiến về giải phóng Sài Gòn vào ngày 30/4/1975, hoàn thành trọn vẹn sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.
Ngày 15/4/2015, Tỉnh ủy Bình Phước tổ chức hội nghị lấy ý kiến của các nhân chứng lịch sử, các nhà khoa học và các đồng chí nguyên là lãnh đạo tỉnh để xác định ngày giải phóng tỉnh. Từ các ý kiến tại hội nghị, tinh thần khách quan, khoa học, trách nhiệm với lịch sử, Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã đi đến thống nhất chọn ngày 23/3/1975 - ngày giải phóng An Lộc - trung tâm tỉnh lỵ tỉnh Bình Long làm NGÀY GIẢI PHÓNG TỈNH BÌNH PHƯỚC.
