Chơn Thành là đất làng, đất tổng từ thế kỷ XIX. Nhà Nguyễn chia vùng đất Nam bộ thành 6 tỉnh, địa bàn Chơn Thành và toàn vùng Đồng Nai, Sông Bé lúc đó thuộc tỉnh Biên Hòa.
Trải qua các thời kỳ lịch sử, địa giới hành chính Chơn Thành được thay đổi nhiều lần. Ngày 20/02/2003, Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành Nghị định số 17/2003/NĐ-CP về việc thành lập huyện Chơn Thành và Bù Đốp thuộc tỉnh Bình Phước. Theo Nghị định này, huyện Chơn Thành mới được thành lập (Lễ công bố ngày 02/5/2003) gồm 7 xã (Minh Long, Minh Thành, Tân Quan, Nha Bích, Minh Lập, Minh Thắng, Minh Hưng) và thị trấn Chơn Thành.
Ngày 11/8/2022, Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết số 570/NQ-UBTVQH15 về việc thành lập thị xã Chơn Thành và các phường thuộc thị xã Chơn Thành. Ngày 01/10/2022, thị xã Chơn Thành được công bố thành lập gồm 05 phường (Hưng Long, Minh Hưng, Minh Long, Thành Tâm, Minh Thành), 04 xã (Nha Bích, Minh Thắng, Minh Lập, Quang Minh)
Ngã tư Chơn Thành ngày nay nơi kết nối nhiều tuyến đường huyết mạch của thị xã.
1. Xây dựng lực lượng, phát triển phong trào đấu tranh (1954 - 1968)
Năm 1954, Hiệp định Giơnevơ về Đông Dương được ký kết, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của Nhân dân ta kết thúc thắng lợi. Nhân dân Chơn Thành sau 09 năm kháng chiến gian khổ đã có hòa bình càng phấn khởi và tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng. Nhưng với dã tâm biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới, đế quốc Mỹ chính thức can thiệp vào miền Nam Việt Nam, thay chân Pháp lập nên chính quyền Ngô Đình Diệm, một chính quyền tay sai đắc lực của Mỹ.
Tháng 6/1954, Mỹ đưa Ngô Đình Diệm về nước. Đến tháng 9/1954, Mỹ - Diệm gấp rút triển khai lực lượng quân sự và chính trị trên toàn miền Nam Việt Nam. Tỉnh Thủ Dầu Một vốn là vùng chiến khu cách mạng nên được Mỹ - Diệm đặc biệt “quan tâm”. Ngày 10/10/1954, địch bắt đầu bố trí hai sư đoàn chủ lực ngụy trên khắp địa bàn tỉnh, trong đó có Sư đoàn 5 gồm nhiều lính người dân tộc Tày - Nùng từ miền Bắc vào chiếm đóng ở Chơn Thành để đánh phá vùng Bắc Bến Cát, Bình Long, Lộc Ninh. Tháng 10/1955, tổ chức truất phế Bảo Đại, đưa Diệm lên làm Tổng thống chính quyền “Việt Nam Cộng hòa” thân Mỹ.
Sau khi nắm quyền, Ngô Đình Diệm tiến hành chia nhỏ lại các đơn vị hành chính cấp tỉnh trên toàn miền Nam để dễ kiểm soát, qua đó chống lại phong trào cách mạng. Đối với địa bàn tỉnh Thủ Dầu Một, chính quyền Diệm đã ra Sắc lệnh số 143-NV, ngày 22/10/1956 chia tỉnh Thủ Dầu Một thành các tỉnh Bình Dương, Bình Long, Phước Long (về sau, chúng thành lập thêm tỉnh Phước Thành theo Sắc lệnh số 25/NV ngày 23/01/1959). Tỉnh Bình Long mới gồm 3 quận: Chơn Thành, An Lộc, Lộc Ninh.
Trong bối cảnh mới, chính quyền cách mạng của ta (lúc này là Tỉnh ủy Thủ Biên) tiến hành hội nghị bàn biện pháp cho phong trào cách mạng thời kỳ mới. Thực hiện chỉ đạo của Tỉnh ủy, Đảng bộ Chơn Thành - Hớn Quản chỉ đạo các đơn vị bộ đội, cán bộ, đảng viên hoạt động trên địa bàn gấp rút chuyển về chiến khu Đ, chuẩn bị tập kết ra Bắc. Năm 1955, Xứ ủy Nam Bộ quyết định tách tỉnh Thủ Biên lập thành tỉnh Thủ Dầu Một và tỉnh Biên Hòa thuộc chính quyền cách mạng (địa bàn Bình Long, Lộc Ninh thuộc tỉnh Thủ Dầu Một; địa bàn Phước Long, Đồng Xoài thuộc tỉnh Biên Hòa) để thuận lợi trong việc lãnh đạo phong trào cách mạng, chủ động đối phó với kẻ thù.
Cùng với việc kiện toàn và củng cố tổ chức Đảng và chính quyền cách mạng, các chi bộ, các cơ sở cách mạng cũng được xây dựng lại rất sớm. Trong vùng nông thôn Chơn Thành, các xã Tân Khai, Tân Thành, Minh Thành, Tân Quan, Tân Lập Phú đều có chi bộ. Nhân dân Chơn Thành, đặc biệt là công nhân cao su trong những năm sau hiệp định chịu nhiều áp bức đã cùng Nhân dân trong toàn tỉnh Thủ Dầu Một đứng lên đấu tranh phá thế kìm kẹp.
Mở đầu cho cuộc đấu tranh của nhân dân Chơn Thành, Hớn Quản trong giai đoạn này là vào ngày 01/8/1954, công nhân các cơ sở cao su tổ chức đấu tranh kéo dài 03 ngày chào mừng ký kết thắng lợi Hiệp định Giơnevơ, kết hợp với việc đòi trả tự do cho tù chính trị, đòi bãi bỏ thuế đảm phụ chiến tranh, đòi các chủ sở tăng lương lên 20%. Cuộc đấu tranh ngày 01/8/1954 đã ảnh hưởng tích cực trong toàn tỉnh.
Đại hội đại biểu công nhân các đồn điền toàn miền Đông đã thành lập “Liên đoàn đồn điền Việt Nam”. Nhân ngày Quốc tế lao động 01/5/1955, liên đoàn đã huy động 40.000 công nhân cao su miền Đông, đội ngũ chỉnh tề kéo về Sài Gòn, kết hợp với công nhân Sài Gòn biểu tình, đưa 16 yêu sách đòi Bộ Lao động, Bộ Nội vụ chính quyền Ngô Đình Diệm phải giải quyết. Trong tình thế đang phải triệt phá các thế lực thân Pháp, củng cố bộ máy cai trị, ngụy quyền buộc phải chấp nhận 16 yêu sách, viết thành văn bản gọi là “Cộng đồng khế ước cao su Việt Nam”. Đây là thắng lợi chưa từng có trong lịch sử đấu tranh của công nhân cao su.
Tháng 10/1955, được sự phát động của Đảng bộ cao su miền Đông, công nhân các đồn điền Xa Cam, Xa Cát, Minh Thạnh, Xa Trạch thuộc Chơn Thành, Hớn Quản đứng lên đấu tranh chống “trưng cầu dân ý”, đòi tăng lương 50%, đòi quyền lợi dân sinh, dân chủ...
Năm 1957, nhận thấy phong trào đấu tranh của các tầng lớp xã hội ở miền Nam ngày càng dâng cao, có tổ chức, có sự tham gia chỉ đạo của Đảng ta, Mỹ - Diệm đẩy mạnh chiến dịch “tố cộng, diệt cộng” vô cùng tàn bạo. Chúng công khai tuyên bố “không hiệp thương tổng tuyển cử”, “đặt cộng sản ra ngoài vòng pháp luật”, “đặt miền nam trong tình trạng chiến tranh”, chúng tiến hành “thanh lọc nội bộ”, bắt và tra tấn dã man nhiều người yêu nước.
Trước những hành động của địch, người dân đã thấy rõ bộ mặt phản dân, hại nước của chúng, nên kiên quyết không khai báo cộng sản, không “ly khai” cách mạng. Tháng 12/1956, Xứ ủy Nam Bộ ra Nghị quyết về tình hình nhiệm vụ, trong đó đặt vấn đề cần xây dựng lực lượng vũ trang tuyên truyền, xây dựng căn cứ rừng núi. Đến cuối năm 1956, ở Chơn Thành đã thành lập được một đội công tác làm nhiệm vụ vũ trang tuyên truyền hỗ trợ cho Nhân dân đấu tranh chính trị, quần chúng xây dựng và bảo vệ các cơ sở cách mạng trong vùng địch kiểm soát.
Những năm 1956 - 1958, trên địa bàn Chơn Thành, lực lượng ta ở các xã Tân Quan, Tân Khai, Minh Thạnh đã đấu tranh rất quyết liệt. Đặc biệt là cuộc đấu tranh của công nhân đồn điền Xa Trạch, đồn điền Lộc Ninh và các cuộc biểu tình nhỏ lẻ nổ ra đòi quyền lợi dân sinh, dân chủ thiết thực hằng ngày, chống khủng bố.
Thực hiện Kế hoạch Stalây - Taylo, trong hai năm 1961-1962, Mỹ - ngụy đẩy mạnh việc thực hiện công cuộc bình định, ra sức gom dân lập ấp chiến lược. Nhân dân Chơn Thành dưới sự hỗ trợ của lực lượng quân sự đã nổi dậy phá ấp, kết hợp trừ gian, diệt ác rộng khắp, làm cho binh lính trong các dinh điền hoang mang bỏ chạy, một số nộp vũ khí đầu hàng. Thừa thắng, các đội mũi công tác phát động quần chúng nhân dân nổi dậy phá ấp chiến lược, làm chủ các ấp, mở rộng vùng giải phóng.
Đầu năm 1965, đế quốc Mỹ đưa quân Mỹ và chư hầu vào miền Nam tiến hành chiến tranh cục bộ, đồng thời mở rộng chiến tranh phá hoại miền Bắc hòng ngăn cản sức tiến công của các lực lượng cách mạng ở miền Nam. Được sự chi viện của tỉnh và miền, quân và dân Chơn Thành tổ chức đánh chặn và làm hạn chế hoạt động của địch trên đường 13, 14, cùng với quân và dân miền Nam làm thất bại 02 cuộc phản công mùa khô 1965 - 1966 và 1966 - 1967 của Mỹ - Ngụy.
Đến cuối năm 1967, những thắng lợi lớn trên chiến trường đã làm thay đổi cơ bản thế và lực giữa ta và địch. Địch bị dồn vào thế phòng ngự bị động, còn ta có điều kiện chuyển cuộc chiến tranh cách mạng miền Nam bước sang thời kỳ mới, thời kỳ tổng tiến công và nổi dậy. Trên cơ sở nhận định tình hình chiến trường có nhiều chuyển biến có lợi cho cách mạng, tháng 10/1967, Trung ương Cục ra “Nghị quyết Quang Trung” về tổng công kích - Tổng khởi nghĩa trên chiến trường miền Nam. Quán triệt Nghị quyết của Trung ương Cục, thực hiện nhiệm vụ do Khu ủy và Tỉnh ủy đề ra, với vai trò hỗ trợ cho An Lộc (nơi ta đánh vào cơ quan đầu não địch ở tỉnh Bình Long), đảng bộ, quân và dân Chơn Thành tích cực chuẩn bị lực lượng về mọi mặt cho Tổng tiến công và nổi dậy.
Đêm 30 rạng ngày 31/01/1968, diễn ra cuộc Tổng công kích và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, đánh vào hầu hết các đô thị, những nơi trọng yếu của quân đội Mỹ và chế độ Việt Nam Cộng hòa tại miền Nam. Ở Bình Long, lực lượng vũ trang đồng loạt tiến công vào các mục tiêu ở An Lộc, cùng lúc đó tại Chơn Thành, bộ đội địa phương và du kích xã tiến công vào chi khu Chơn Thành, chi cảnh sát và một số mục tiêu khác. Những tháng cuối năm 1968, Khu ủy khu 10 chỉ đạo các lực lượng vũ trang kiên quyết bám trụ địa bàn, xây dựng củng cố lực lượng, đặc biệt là bên trong ấp chiến lược. Nhưng do lực lượng bị tổn thất nhiều trong 3 đợt Tổng tiến công và nổi dậy, nên dù cố gắng đánh địch phản kích và phát động phong trào quần chúng đấu tranh ta vẫn lâm vào tình thế khó khăn, vùng giải phóng bị uy hiếp, thu hẹp, cách mạng gặp nhiều tổn thất. Từ đây cuộc chiến đấu của Đảng bộ và nhân dân Chơn Thành bước vào thời kỳ gay go, quyết liệt mới đầy thử thách.
2. Đẩy mạnh kháng chiến, tiến tới giải phóng Chơn Thành (1969 - 1975)
Cuộc Tổng công kích và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 của quân và dân miền Nam tuy được kéo dài nhưng không đạt được mục tiêu chiến lược của Đảng đề ra từ đầu, nhưng đã có tác động chính trị rất lớn trên thế giới và ngay chính bản thân nước Mỹ, góp phần làm thất bại chiến lược “chiến tranh cục bộ” của đế quốc Mỹ, buộc chúng phải tính đến chuyện “xuống thang chiến tranh” và chịu ngồi vào bàn đàm phán tại Paris (Pháp).
Sau năm Mậu Thân 1968, Mỹ - Ngụy chuyển dần chiến lược “chiến tranh cục bộ” sang chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” với kế hoạch “quét và giữ” kết hợp các chương trình bình định cấp tốc, bình định đặc biệt… Trên địa bàn tỉnh Bình Long, chúng tăng cường càn quét, đánh phá sâu vào vùng căn cứ, vùng giải phóng, ráo riết gom dân lập ấp chiến lược bằng nhiều phương tiện và hành động cực kỳ tàn bạo, kể cả B52 và chất độc màu da cam cùng với triệt để bao vây kinh tế.
Năm 1969 và những tháng đầu năm 1970 là thời kỳ cách mạng miền Nam trải qua ác liệt và khó khăn nhất, nhưng đây cũng là thời kỳ quân và dân Chơn Thành, Bình Long tỏ rõ tinh thần cách mạng, anh dũng kiên cường vượt qua mọi khó khăn thử thách, bám trụ chiến trường, tiếp tục thế tiến công đánh địch, duy trì cơ sở, khôi phục phong trào, từng bước tạo thế, tạo lực và phát triển phong trào đấu tranh cách mạng. Cùng với quả đấm chủ lực, quân và dân tỉnh Chơn Thành, Bình Long đã tham gia chiến dịch Nguyễn Huệ hè 1972, tiêu diệt phần lớn quân chủ lực ngụy, tiêu diệt và làm tan rã phần lớn lực lượng vũ trang địa phương của địch, phá vỡ tuyến phòng thủ biên giới của địch ở Bắc Sài Gòn, giải phóng những khu vực quan trọng, tạo bàn đạp tiến công vững chắc để chủ lực uy hiếp Sài Gòn.
Sau chiến dịch Nguyễn Huệ, ta đã giải phóng hoàn toàn các huyện Lộc Ninh, Bù Đốp, Bù Gia Mập và từng mảng ấp chiến lược, mở rộng vùng căn cứ nối liền biên giới Campuchia thành hậu phương trực tiếp của chiến trường B2, góp phần buộc Mỹ phải chịu thất bại trên bàn Hội nghị. Hiệp định Paris được ký kết ngày 27/01/1973, Mỹ chịu rút hết quân viễn chinh và chư hầu, chấm dứt dính líu vào cuộc chiến tranh xâm lược miền Nam. Đây là một thắng lợi to lớn của cách mạng Việt Nam, là kết quả tất yếu của 18 năm đấu tranh kiên cường của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta.
Trong chiến cuộc Đông Xuân 1974 - 1975, được sự chi viện của Trung ương và của Miền, quân và dân Bình Phước đã tấn công giải phóng hoàn toàn huyện Bù Đăng ngày 14/12/1974, ngày 26/12/1974 tấn công giải phóng Đồng Xoài, ngày 31/12/1974 tấn công giải phóng hoàn toàn chi khu quận lỵ Phước Bình và đến ngày 06/01/1975, tấn công giải phóng tiểu khu - tỉnh lỵ Phước Long. Chiến thắng Phước Long có ý nghĩa chiến lược quan trọng, lần đầu tiên một tỉnh của miền Nam được hoàn toàn giải phóng, là một đòn trinh sát chiến lược, giúp Bộ Chính trị, Trung ương củng cố quyết tâm giải phóng hoàn toàn miền Nam trong thời gian sớm.
Phát huy thắng lợi, quân ta tiếp tục củng cố vùng giải phóng, tấn công tiêu diệt các cụm cứ điểm của địch còn lại trên địa bàn tỉnh; từng bước bao vây, cô lập, tiêu diệt cụm cứ điểm của địch ở An Lộc. Nhận thấy không có khả năng tiếp ứng cho nhau và biết nguy cơ bị tiêu diệt, ngày 23/3/1975, địch rút chạy về Chơn Thành, trung tâm tỉnh lỵ An Lộc, tỉnh Bình Long được giải phóng.
Trước tình hình địch dồn về cố thủ ở Chơn Thành, lực lượng của ta gấp rút điều quân từ Lộc Ninh, Bình Long, triển khai bao vây địch. Ngày 31/3/1975, ta tăng cường thêm lực lượng và mở đợt tấn công mới vào chi khu Chơn Thành, xiết chặt vòng vây. Chiều ngày 01/4/1975, địch điều quân từ Lai Khê lên chi viện nhưng bị ta chặn đánh tiêu diệt ở Bầu Lồng. Sáng sớm ngày 02/4/1975, không có quân cứu viện, địch ở chi khu Chơn Thành tháo chạy về Lai Khê theo hướng quốc lộ 13 và bị ta chặn đánh, tiêu diệt thêm nhiều lực lượng. Trong ngày 02/4/1975, ta đánh chiếm các khu vực còn lại trong chi khu, đến chiều cùng ngày ta giải phóng hoàn toàn thị trấn Chơn Thành.
Ngày 02/4/1975, huyện Chơn Thành là địa phương cuối cùng của tỉnh Bình Long được giải phóng, góp phần cùng quân và dân các tỉnh miền Nam và các binh đoàn chủ lực tiến về giải phóng Sài Gòn vào ngày 30/4/1975, hoàn thành trọn vẹn sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. Ngày 02/4/1975 cũng được chọn là NGÀY GIẢI PHÓNG CHƠN THÀNH.
