Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, quân và dân Lộc Ninh đóng vai trò quan trọng đối với đoạn cuối đường Hồ Chí Minh. Họ là những người bảo vệ, vận chuyển, và cung cấp hậu cần cho đường Hồ Chí Minh, đóng góp vào sự thành công của chiến dịch Hồ Chí Minh và giải phóng miền Nam.
Đường Hồ Chí Minh là một kỳ tích vĩ đại của dân tộc ta. (Ảnh tư liệu)
Lộc Ninh hoàn toàn giải phóng và trở thành thủ phủ của Chính phủ cách mạng lâm thời cộng hòa Miền Nam Việt Nam, từ năm 1972-1975, Lộc Ninh trở thành nơi tập trung nhân lực, vật lực để chi viện cho chiến trường miền Nam. Căn cứ đoạn cuối đường Hồ Chí Minh ở Lộc Ninh có vai trò vị trí hết sức quan trọng, mang tính quyết định đối với công cuộc kháng chiến của quân và dân ta trong những năm cuối của chiến tranh. Do đó, quân và dân Lộc Ninh có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp cách mạng giai đoạn 1973-1975, đặc biệt là vai trò đối với đoạn cuối đường Hồ Chí Minh. Từ khi xây dựng căn cứ ở Lộc Ninh, các đơn vị, các lực lượng của cách mạng chuyển về Lộc Ninh ngày càng đông, tính đến đầu năm 1973, có hơn 10.000 bộ đội tập kết ở Lộc Ninh. Ngoài ra, nhân dân ở các nơi tản cư về Lộc Ninh, đồng bào Việt Kiều ở Campuchia hồi hương về nước ngày càng nhiều làm cho dân số Lộc Ninh tăng lên nhanh chóng. Đặc biệt, trong giai đoạn 1973 đến 1975, Lộc Ninh là nơi đón gần 3.000 cán bộ, chiến sỹ và đồng bào ta từ các nhà tù của địch trở về Tổ quốc. Để đáp ứng cho nhu cầu của số lượng cư dân đông đảo, lực lượng bộ đội đóng quân ở Lộc Ninh đòi hỏi cần một lượng lương thực lớn để cung cấp. Trong khi đó, lương thực tại chỗ của Lộc Ninh thời điểm đó còn quá ít không đủ để cung cấp và việc vận chuyển lương thực thực phẩm từ các nơi về Lộc Ninh vẫn còn những khó khăn nhất định, chưa thể đáp ứng kịp cho hoạt động. Trước tình hình đó, huyện Lộc Ninh đã tiến hành phát động phong trào sản xuất lương thực trong toàn huyện. Hưởng ứng sự phát động của huyện Lộc Ninh, nhân dân Lộc Ninh cùng với các đơn vị bộ đội khắc phục khó khăn, ra sức sản xuất. Chỉ trong thời gian ngắn, hơn 1.000ha đất đã được canh tác các loại cây lương thực trong đó, chủ yếu là lúa. Một số cán bộ lão thành cách mạng đã từng sống và chiến đấu ở Lộc Khánh nói rằng trong suốt từ năm 1973 đến 1975, cánh đồng Lộc Khánh là vựa lúa chủ lực, sản xuất và cung cấp chủ yếu cho nhu cầu sử dụng của đồng bào Lộc Ninh.
Sau ngày giải phóng, Lộc Ninh trở thành thủ phủ của Chính phủ cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, nơi tiễn đưa phái đoàn quân sự của Chính phủ cách mạng lâm thời cộng hòa miền Nam Việt Nam về Sài Gòn tham gia Ban Liên hiệp quân sự bốn bên để thi hành một số điều khoản của Hiệp định Pari. Lực lượng vũ trang ở Lộc Ninh được hình thành khá sớm, tuy nhiên vẫn còn mang tính chất nhỏ lẻ, chủ yếu là lực lượng dân quân du kích. Năm 1968, đơn vị vũ trang địa phương được thành lập lấy tên là đại đội 31 (C31). Sự kiện này có ý nghĩa quan trọng đối với quá trình đấu tranh cách mạng của địa phương, làm tăng thêm sức mạnh chiến đấu của quân và dân Lộc Ninh, phối hợp với quân chủ lực tham gia chiến đấu chống lại các cuộc hành quân, càn quét của địch tại Lộc Ninh và các vùng lân cận. Năm 1972, trước yêu cầu mới của cách mạng, thực hiện chỉ đạo của Tỉnh ủy, huyện Lộc Ninh thành lập thêm một lực lượng nữa là đại đội 32 (C32) để tăng cường khả năng chiến đấu và phối hợp chiến đấu ở địa phương. Ngoài ra, mỗi xã của huyện cũng đã xây dựng một đội du kích có vũ trang.
Đối với hệ thống đoạn cuối đường Hồ Chí Minh tại Lộc Ninh, các lực lượng vũ trang là bộ đội địa phương của Lộc Ninh (chủ yếu là C31 và C32, dân quân du kích) có vai trò quan trọng. Họ tham gia tích cực vào việc bảo vệ các căn cứ cách mạng của Trung ương và của tỉnh về đóng chân trên địa bàn. Chủ yếu là tham gia bảo vệ vòng ngoài của các căn cứ và sẵn sàng chiến đấu nếu địch có ý đồ tổ chức tấn công vào các căn cứ của ta. Đặc biệt là căn cứ Quân ủy Bộ Chỉ huy Miền (Tà Thiết) và những căn cứ khác như: Căn cứ Cục Hậu Cần ở Lộc Hiệp, Tổng kho nhiên liệu VK 98, VK99….
Trong hoạt động chiến đấu của bộ đội chủ lực trên địa bàn Lộc Ninh và các khu vực lân cận (Bình Long, Bù Đốp), các lực lượng vũ trang ở Lộc Ninh đã phối hợp hoặc tăng cường lực lượng cho các đơn vị vũ trang, tham gia cùng chiến đấu, góp phần đánh bại các âm mưu của địch về phá hoại, tái chiếm vùng giải phóng, góp phần bảo vệ vững chắc các căn cứ đoạn cuối đường Hồ Chí Minh ở Lộc Ninh. Đặc biệt, trong chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử năm 1975, các lực lượng vũ trang ở Lộc Ninh (chủ yếu là C31 và C32) đã phối hợp với các lực lượng quân chủ lực tham gia chiến đấu ở địa bàn Bình Long, Chơn Thành… Sự chiến đấu rất hiệu quả của các lực lượng vũ trang Lộc Ninh đã góp phần vào thắng lợi của chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử ngày 30/4/1975, thống nhất đất nước.
Như vậy, có thể thấy mặc dù trong thời gian ngắn nhưng các lực lượng vũ trang ở Lộc Ninh đã thể hiện được vai trò hết sức quan trọng của mình đối với việc tham gia chiến đấu, bảo vệ các căn cứ thuộc đoạn cuối đường Hồ Chí Minh ở Lộc Ninh.
