Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước vĩ đại của dân tộc, cùng với những thắng lợi to lớn của đồng bào và chiến sĩ ta trên chiến trường miền Nam, quân và dân miền Bắc đã vượt qua mọi khó khăn, gian khổ làm tốt nhiệm vụ hậu phương lớn của cả nước, đồng thời đánh bại hai cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân của đế quốc Mỹ, đỉnh cao là đánh bại cuộc tập kích đường không chiến lược chủ yếu bằng máy bay B.52 cuối tháng 12/1972, làm nên Chiến thắng "Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không", buộc Chính phủ Mỹ phải ký Hiệp định Pa ri, chấm dứt chiến tranh, lập lại hoà bình ở Việt Nam, góp phần tiến tới giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất Tổ quốc. Chiến thắng đó góp phần tô thắm trang sử hào hùng của dân tộc ta trong thế kỷ XX, mãi mãi là biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, ý chí kiên cường, bất khuất bản lĩnh, trí tuệ và nghệ thuật quân sự Việt Nam, để lại nhiều bài học kinh nghiệm quí báu cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.
Trong quá trình tác chiến, các lực lượng đã phát huy sức mạnh của chiến tranh nhân dân, nhất là tinh thần quyết đánh và ý chí quyết thắng, sáng tạo, tìm ra nhiều cách đánh, phối hợp và hiệp đồng chặt chẽ các lực lượng, các chiến trường và các mặt đấu tranh, tạo thành sức mạnh tổng hợp đánh thắng cuộc tiến công đường không có quy mô sử dụng lực lượng lớn, với những phương tiện tác chiến hiện đại, cùng nhiều chiến thuật và cách đánh mới của kẻ thù.
Bị thất bại rất nặng nề ở miền Nam, với bản chất ngoan cố, đế quốc Mỹ tiến hành cuộc tập kích đường không quy mô lớn vào Hà Nội, Hải Phòng và một số tỉnh, thành phố khác nhằm ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc cho chiến trường miền Nam, khuất phục tinh thần chiến đấu của quân và dân cả nước, buộc Chính phủ ta phải ký Hiệp định Paris với những điều khoản có lợi cho Mỹ.
Cảnh giác trước âm mưu của địch, ngay từ năm 1967, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định: “Sớm muộn rồi đế quốc Mỹ cũng sẽ đưa B-52 ra đánh Hà Nội, rồi có thua nó mới chịu thua”. Từ dự báo chiến lược sáng suốt của Người, có sự chỉ đạo kịp thời của Quân ủy Trung ương, Quân chủng Phòng không-Không quân (PK-KQ) đã nhanh chóng tổ chức lực lượng, vào phía nam Quân khu 4 nghiên cứu cách đánh máy bay B-52 của địch. Bộ Tổng Tham mưu chỉ đạo phát triển lực lượng phòng không 3 thứ quân và phương án tác chiến bảo vệ Thủ đô. TP Hà Nội và Hải Phòng cùng các tỉnh, thành phố trên miền Bắc bổ sung hoàn chỉnh kế hoạch phòng không nhân dân, nhất là hệ thống thông báo báo động, phương án phòng tránh và đánh trả, công sự và trận địa chiến đấu, hầm hào trú ẩn; kế hoạch sơ tán và bảo vệ các mục tiêu kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội, cứu chữa người bị thương, khôi phục, giữ vững sản xuất, bảo đảm thông tin và giao thông... Sự chủ động và sáng tạo trong chỉ đạo chuẩn bị là nhân tố vô cùng quan trọng làm tăng thêm sức mạnh, để quân và dân ta sẵn sàng bước vào trận quyết chiến với kẻ thù.
Tự vệ Nhà máy in Tiến Bộ luyện tập sẵn sàng chiến đấu (1972) (Ảnh: TTXVN).
Đúng như nhận định của ta, sau thời gian trinh sát và đánh phá thăm dò, đêm 18, ngày 19-12-1972, Mỹ tập trung lực lượng không quân lớn, với nhiều máy bay B-52 cùng các loại máy bay hiện đại khác, bất ngờ mở cuộc tập kích chiến lược mang tên “Linebacker II”, đánh vào Hà Nội và Hải Phòng. “Quyết không để Tổ quốc bị bất ngờ”, các đơn vị ra-đa đã phát hiện địch từ xa và kịp thời báo cáo. Mệnh lệnh chiến đấu, tín hiệu thông báo báo động nhanh chóng được chuyển tới quân và dân Thủ đô. Cả Hà Nội bước vào chiến đấu, không quân được lệnh xuất kích chặn đánh máy bay địch từ xa. Các trận địa tên lửa và pháo phòng không 3 thứ quân tiêu diệt không quân địch. Chính quyền các cấp tổ chức cho dân quân và tự vệ chiến đấu, nhân dân trú ẩn và phục vụ chiến đấu. Các lực lượng cứu hộ, cứu nạn, cứu chữa người bị thương, bảo đảm thông tin và giao thông khẩn trương thực hiện nhiệm vụ. Ngay trận đầu, bộ đội tên lửa cùng quân và dân Hà Nội đã bắn rơi máy bay B-52 và bắt sống phi công Mỹ, từ đó củng cố vững chắc lòng tin đánh thắng kẻ thù. Quá trình tác chiến, không quân Mỹ đã sử dụng nhiều thủ đoạn, thay đổi cách đánh, nhất là hoạt động nghi binh và gây nhiễu bằng các kiểu loại khí tài hiện đại, Quân chủng PK-KQ đã nhanh chóng chỉ đạo rút kinh nghiệm, tìm ra cách đánh và phương pháp điều khiển, khắc phục nhiễu để tìm và tiêu diệt máy bay B-52 Mỹ.
Không chấp nhận thất bại, sau thời gian chuẩn bị, Mỹ tập trung lực lượng lớn, mở nhiều hướng tiến công, sử dụng nhiều chiến thuật, cách đánh và kỹ thuật gây nhiễu mới nhằm phân tán hỏa lực, đánh lừa các phương tiện phát hiện, tiêu diệt các trận địa ra-đa và tên lửa, không quân và pháo phòng không của ta. Địch đánh phá sân bay cùng nhiều loại mục tiêu khác, kể cả bệnh viện và các khu đông dân cư, nhằm uy hiếp tinh thần, làm suy giảm sức mạnh chiến đấu của quân và dân ta.
Với đường lối chiến tranh nhân dân dúng đắn và sự chủ động về chiến lược, chiến dịch ta đã tổ chức xây dựng được thế trận phòng không nhân dân rộng khắp, tạo thành sức mạnh tổng hợp với các lực lượng chủ yếu là Bộ đội Ra đa, Bộ đội Tên lửa Phòng không, Bộ đội pháo Phòng không, Bộ đội Không quân tiêm kích và Lực lượng phòng không của bộ đội địa phương và dân quân tự vệ. Ngoài ra, lực lượng công an nhân dân, cán bộ, nhân viên cơ quan, nhà máy, xí nghiệp, đài phát thanh... vả nhân dân toàn miền Bắc cũng được tổ chức chặt chẽ, huy động tối đa lực lượng, phương tiện để tham gia giúp đỡ nhân dân sơ tán, giữ gìn, bảo đảm an ninh, trật tự an toàn xã hội, san lấp, sửa chữa sân bay, làm trận địa tên lửa, cao xạ, ra đa, nguy trang cất giữ vũ khí, khí tài, báo động địch tấn công, tuyên truyền chiến thắng, động viên, khích lệ cán bộ, chiến sĩ và các lực lượng cầm súng ngày đêm canh giữ bầu trời.
Như vậy, trước khi diễn ra cuộc tập kích đường không chiến lược của dế quốc Mỹ vào miền Bắc cuối tháng 12/1972, ta đã chuẩn bị tốt và sẵn sàng cả về chiến lược, chiến dịch và chiến thuật, tổ chức xây dựng lực lượng phù hợp, hoàn toàn chủ động đối phó, không bị bất ngờ trước mọi tình huống.
Quyết không khuất phục trước thủ đoạn tiến công mới cùng sự đánh phá rất tàn bạo của kẻ thù, được các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước và thành phố chỉ đạo, đồng bào trong nước và bạn bè quốc tế động viên, Bộ đội PK-KQ và quân, dân Hà Nội đã anh dũng bước vào đợt chiến đấu mới. Các lực lượng đã sáng tạo tìm ra cách đánh và phương pháp bảo đảm, tiêu diệt nhiều máy bay B-52 cùng các loại máy bay khác của địch; dũng cảm bảo đảm giao thông, cứu chữa người bị thương; kiên cường khắc phục hậu quả do bom đạn địch gây ra, giữ vững sản xuất, ổn định đời sống nhân dân, chi viện cho chiến trường; đấu tranh trên mặt trận ngoại giao, tạo nên sức mạnh tổng hợp đánh thắng quân địch, lập nên chiến thắng "Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không" tháng 12-1972 lịch sử.
