Do tác động tiêu cực của dịchCovid-19 kéo dài, ảnh hưởng đến thị trường lao động, đời sống, việc làm, thu nhập của người lao động (NLĐ) khiến số lượng người nộp hồ sơ hưởng BHXH một lần trên địa bàn tỉnh có xu hướng gia tăng trong những năm gần đây. Việc nhận BHXH một lần có thể coi là "lợi trước mắt, hại lâu dài", bởi vì khi lựa chọn cách này, NLĐ sẽ bỏ lỡ cơ hội được hưởng lương hưu để trang trải cuộc sống khi hết tuổi lao động, cũng như bỏ qua cơ hội được cấp thẻ bảo hiểm y tế để chăm sóc sức khỏe khi về già.
 |
Ảnh: Minh họa
Thực trạng và nhiều lý do để nhận BHXH một lần
Chị Vũ Thị D. ngụ ở phường Tân Phú là công nhân đã tham gia BHXH được hơn 5 năm. Sau khi sinh con, chị quyết định nghỉ việc ở nhà chăm sóc con và mở cửa hàng tự kinh doanh nên muốn nhận BHXH một lần để có tiền trang trải sinh hoạt phí và lấy vốn làm ăn.
Chị D cho biết: “Thu nhập của cả gia đình hiện chỉ trông vào lương công nhân của chồng tôi, lại thêm con nhỏ nên phát sinh nhiều chi phí. Biết là sau này về già không có lương hưu sẽ rất vất vả, nhưng trước mắt đang cần tiền để trang trải cuộc sống nên tôi đã đề nghị cơ quan BHXH cho hưởng BHXH một lần".
Cùng suy nghĩ như chị D, anh Huỳnh Văn C., ở huyện Đồng Phú, quyết định nhận BHXH một lần để lấy vốn làm ăn sau khi nghỉ việc tại công ty. Với hơn 6 năm tham gia BHXH, anh C được nhận gần 40 triệu đồng tiền BHXH 1 lần.
Anh C chia sẻ: “Biết là thiệt thòi về sau, nhưng giờ tôi đã nghỉ việc và đang cần vốn làm ăn nên mới quyết định xin hưởng BHXH một lần. Sau này nếu có điều kiện tôi sẽ tiếp tục tham gia BHXH để được hưởng lương hưu…”.
Trường hợp chị D, anh C là hai trường hợp trong nhiều trường hợp nhận BHXH một lần để trang trải cuộc sống trước mắt.
Theo số liệu thống kê của BHXH tỉnh Bình Phước, số hồ sơ giải quyết hưởng chế độ BHXH 1 lần trên địa bàn tỉnh Bình Phước trong những năm gần đây đều tăng trong từng năm, năm sau tăng cao hơn năm trước, cụ thể: Năm 2020, giải quyết 10.330 hồ sơ (tăng 11% so với năm 2019); năm 2021, giải quyết 12.108 hồ sơ (tăng 17% so với năm 2020); 04 tháng đầu năm, giải quyết 5.399 hồ sơ (tăng 10,1% so với cùng kỳ năm 2021). Điều đó đồng nghĩa trong tương lai những NLĐ này khi đến tuổi về hưu sẽ không có nguồn thu nhập hằng tháng từ lương hưu để bảo đảm cuộc sống và không được cấp thẻ BHYT miễn phí để chăm sóc sức khỏe khi về già. Đây là thực tế rất đáng lo ngại, không chỉ tác động trực tiếp đến quyền lợi của NLĐ mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội lâu dài của quốc gia khi mà những năm tới dân số nước ta đang bắt đầu già hóa.
Nguyên nhân chủ yếu do một bộ phận nhỏ NLĐ vẫn còn quan niệm “trẻ cậy cha, già cậy con”, muốn nhận tiền BHXH một lần chỉ để giải quyết vấn đề trước mắt, chưa có sự nhìn nhận đúng đắn về việc tham gia BHXH để có nguồn tài chính độc lập trang trải về tuổi già, không phải phụ thuộc hoặc tạo gánh nặng lên con cháu. Mặt khác, ảnh hưởng kéo dài của COVID-19 khiến tình hình sản xuất, kinh doanh của nhiều đơn vị, doanh nghiệp gặp khó khăn phải giải thể, phá sản, nhiều lao động mất việc làm, thu nhập bấp bênh, muốn giải quyết nhận BHXH một lần để có tiền trang trải cuộc sống… Đa phần NLĐ nhận BHXH một lần đều có thời gian tham gia BHXH ngắn từ 1 - 5 năm, dẫn đến thiếu kiên nhẫn đóng đủ 20 năm để có điều kiện hưởng lương hưu theo quy định…
Thiệt thòi khi nhận trợ cấp một lần
Việc nhận BHXH một lần có thể giải quyết được một số khó khăn trước mắt nhưng đồng nghĩa với việc NLĐ đang đánh mất cơ hội hưởng an sinh xã hội khi đến tuổi già. Có nhiều người đã nhận BHXH một lần, sau này lại mong muốn được nộp lại khoản tiền đã nhận, tiếp tục tham gia BHXH cho số năm còn thiếu để hưởng lương hưu nhưng không thể giải quyết được vì pháp luật hiện hành không có quy định theo mong muốn của NLĐ.
Khi nhận BHXH một lần, NLĐ sẽ mất đi cơ hội được hưởng lương hưu, không có điều kiện vật chất đảm bảo cho cuộc sống lúc tuổi già. Đặc biệt, NLĐ sẽ mất đi quyền lợi được cấp thẻ BHYT miễn phí để được khám chữa bệnh BHYT, chăm sóc sức khỏe khi tuổi già… Việc NLĐ nhận BHXH một lần đồng nghĩa với việc họ tự tước bỏ quyền được đảm bảo an sinh xã hội của bản thân, tự rời khỏi hệ thống an sinh xã hội.
Khi NLĐ đã nhận BHXH một lần, nếu sau này tiếp tục tham gia BHXH sẽ không được cộng nối thời gian đã đóng BHXH trước đó, dẫn đến không đủ điều kiện về thời gian đóng để hưởng lương hưu khi hết tuổi lao động hoặc nếu đủ điều kiện thì mức lương hưu cũng không cao. Với mức 22% tiền lương tháng đóng vào quỹ hưu trí, tử tuất thì 1 năm tổng mức đóng là 2,64 tháng lương. Trong khi mức hưởng BHXH một lần cho mỗi năm đóng BHXH chỉ bằng 1,5 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng trước năm 2014 và bằng 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng từ năm 2014 trở đi. Như vậy, nếu nhận BHXH một lần, đồng nghĩa với việc NLĐ phải chấp nhận sự thiệt thòi rất lớn.
Khuyến nghị của BHXH Việt Nam
BHXH là chính sách trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội của Đảng và Nhà nước và mang tính nhân văn sâu sắc, đặc biệt là đối với chế độ hưu trí. NLĐ đã đóng BHXH đủ 20 năm, khi hết tuổi lao động được hưởng lương hưu, mức lương hưu còn được điều chỉnh tăng lên theo chỉ số giá tiêu dùng và mức tăng trưởng kinh tế. Không những vậy, trong toàn bộ thời gian hưởng lương hưu (độ tuổi dễ gặp bất trắc về sức khỏe nhất của mỗi người), NLĐ được quỹ BHXH trả kinh phí để cấp thẻ BHYT miễn phí và được hưởng các quyền lợi về khám chữa bệnh BHYT. Khi người hưởng lương hưu không may qua đời thì người lo mai táng được nhận trợ cấp mai táng bằng 10 lần mức lương cơ sở tại tháng người hưởng lương hưu chết và thân nhân được hưởng trợ cấp tử tuất hằng tháng hoặc một lần. Như vậy, nếu NLĐ nhận BHXH một lần, sau này không đủ điều kiện hưởng lương hưu thì sẽ không được hưởng các quyền lợi nêu trên.
Việc cân nhắc, lựa chọn nhận BHXH một lần là điều hết sức quan trọng với mỗi NLĐ. Trong thời điểm này, nếu không may bị thất nghiệp, NLĐ nên đăng ký nhận trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp học nghề hoặc đăng ký nhận chế độ hỗ trợ từ gói an sinh của Chính phủ nếu đủ điều kiện. Về chế độ bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), NLĐ được hưởng trợ cấp thất nghiệp bằng 60% mức bình quân tiền lương tháng đóng BHTN của 6 tháng liền kề trước khi thất nghiệp, tối đa không quá 5 lần mức lương cơ sở hoặc 5 lần mức lương tối thiểu vùng. Bên cạnh đó, NLĐ cũng được hưởng chế độ BHYT theo quy định để khám, chữa bệnh BHYT khi không may ốm đau. Đồng thời, được hỗ trợ học nghề (tối đa 1,5 triệu đồng/người/ tháng); được hỗ trợ, tư vấn, giới thiệu việc làm miễn phí và được đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề…
BHXH Việt Nam khuyến nghị, NLĐ khi không lựa chọn hưởng BHXH một lần, có quyền bảo lưu thời gian đóng BHXH để khi có điều kiện thì tiếp tục tham gia BHXH bắt buộc hoặc tham gia BHXH tự nguyện cho đủ số năm còn thiếu để đủ điều kiện hưởng lương hưu trang trải cuộc sống và được cấp thẻ BHYT (với mức hưởng 95% chi phí khám chữa bệnh) trong suốt thời gian hưởng lương hưu để chăm sóc sức khỏe khi về già.
Thời gian tới, dự kiến Luật BHXH sẽ được sửa đổi theo hướng giảm thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu ở mức tối thiểu từ 20 năm như hiện nay, xuống còn 15 năm, thậm chí là 10 năm theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH. Việc sửa đổi chính sách BHXH theo tinh thần này, sẽ góp phần tăng mức độ hấp dẫn của chính sách BHXH (trong đó có BHXH tự nguyện) NLĐ sẽ có thêm động lực tiếp tục bảo lưu, tích lũy thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu, góp phần bảo đảm an sinh xã hội bền vững cho NLĐ.
